TCMB, dijital Türk lirasının kullanıma sunulmasına her yönden hazır
olmak için çalışmalarına devam etmektedir. İlerleyen dönemlerde dijital
Türk lirasının teknolojik gereksinimlerinin yanı sıra iktisadi ve hukuki
çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verilecek olup çalışmaların
karar alıcılara sunulması planlanmaktadır. Nihai kararın alınması ve ilgili
mevzuatın hayata geçmesiyle birlikte dijital Türk lirasının yaygınlaştırma
çalışmalarının hızlanması ve tüm Türkiye’de kullanıma sunulması mümkün
olabilecektir.
Değerlendirme Raporu’nun konusu olan birinci faz kapsamında Platform
katılımcılarıyla Faz-1 Dijital Türk Lirası Sistemi hazırlanmış, pilot test çalışması
yürütülmüş ve stratejik teknolojilerin ön uygulama testleri yapılmıştır. Birinci
faz pilot test çalışmaları çerçevesinde belirli lokasyonlarda pilot uygulama
testlerinin gerçekleştirilmesi ve testler sonucunda kullanıcı deneyimi ile
sistem performansının ölçülmesi amaçlanmıştır.
Birinci fazın kapsamını;
• Dijital Türk Lirası Sistemi çalışmalarının yapılacağı teknik çalışma
ortamının hazırlanması
• Dijital Türk Lirası Sisteminin testleri için altyapının hazırlanması
• Dijital Türk Lirası Sistemi için dağıtık defter platformu kurulumunun
yapılması
• Dağıtık defter platformu ile çalışacak akıllı sözleşmelerin ve
uygulamaların tasarlanması ve geliştirilmesi
• Prototip dijital kimlik sisteminin, Dijital Türk Lirası Sistemine
entegrasyonunun yapılması
• Dijital Türk lirası işlemleri için gerekli dijital cüzdan uygulamasının
tasarlanması ve geliştirilmesi
• Dijital Türk lirasının ihraç, dağıtım, çevrimiçi ödeme/transfer ve itfa
senaryolarının simülasyonlarının ve testlerinin yapılması
• Siber güvenlik çalışmalarının yapılması
• Pilot test süreçlerinin yürütülmesi
• Sistem performansı ve kullanıcı deneyiminin ölçülmesi
oluşturmuştur.
Değerlendirme Raporu ile, TCMB bünyesinde gerçekleştirilen Ar-Ge
çalışmalarının ve Platform paydaşlarıyla birlikte yürütülen birinci fazın
bulguları ve projede benimsenen yaklaşımlar paylaşılmaktadır.
İkinci faz çalışmaları kapsamında Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu,
yeni katılımcılarla genişletilecek ve farklı senaryolarda pilot testler
gerçekleştirilecektir.
Dijital Türk lirasının tedavülüne yönelik olarak teknolojik karar noktalarının
ve süreçlerdeki tercihlerin yanı sıra, hukuki ve iktisadi boyutlarının da
incelenmesi ayrı önem arz etmektedir. Dijital Türk Lirası Sisteminin olası
katılımcılarının ilgi alanına girebilecek ve üzerinde çalışılmaya devam edilen
bazı sorulara aşağıda yer verilmiştir.
Hukuki Boyut
• Dijital Türk lirasının ek bir tanıma ihtiyacı var mıdır?
• Dijital Türk lirası kapsamında TCMB Kanununda hangi düzenlemelere
ihtiyaç duyulmaktadır?
• Dijital Türk lirasına ilişkin TCMB Kanunu dışında yasal değişiklikler neler
olmalıdır?
• Kişisel verilerin korunması mevzuatı Dijital Türk Lirası Sisteminde nasıl
uygulanacaktır?
• Suç gelirlerinin aklanması ile terörizmin finansmanının önlenmesi
hususları dijital Türk lirası kullanımı kapsamında nasıl uygulanacaktır?
• Dijital Türk lirasının mevcut ödeme sistemleri ve sınır ötesi işlemler ile
birlikte çalışabilirliği için ilave düzenlemelere ihtiyaç duyulmakta mıdır?
• Dijital Türk lirası hesabına/cüzdanına sahiplik kısıtlamalarına ihtiyaç var
mıdır?
5.4 Hukuki ve İktisadi Boyutlar
İktisadi Boyut
• Dijital Türk lirasının nemalandırılması gerekmekte midir?
• Dijital Türk lirasının hayata geçirilmesi banka mevduatını ve mevcut
parasal aktarım mekanizmasını nasıl etkileyecektir? İşlem ve cüzdan
limitleri banka mevduatından dijital Türk lirasına olası bir geçişi
sınırlayabilecek midir?
• Dijital Türk lirasının ekonomik büyümeye katkısı ne çerçevede olacaktır?
• Dijital Türk lirası mevcut ödeme sistemlerini geliştirecek midir?
Bütünleşmenin optimal çerçevesi nedir?
• Dijital Türk lirasının hayata geçirilmesi, nakit kullanımı ve banknot
yönetimi maliyetini ne ölçüde olumlu yönde etkileyecektir?
• Dijital Türk lirası, vergilendirme ve vergi toplama işlemlerini daha verimli
hale getirebilir mi?
Belirtilen sorulara yönelik olarak Faz-1 kapsamında TCMB bünyesinde
öncü çalışmalar devam etmekte olup, tasarımlarla birlikte değerlendirilen
bulguların ve cevapların, ilerleyen fazlarda da uygunlukları teyit edilecek ve
somut uygulamaları hayata geçirilecektir.
Merkez Bankası Dijital Parası, dijitalleşmenin doğal bir sonucu olarak birçok
ülkenin gündemine halihazırda girmiş bulunmaktadır. İlerleyen dönemlerde
dijital paraların tedavüle girmesi için, ihtiyacın ve uygun zeminin oluşması
mümkün görülmektedir. Bu doğrultuda, Merkez Bankası Dijital Türk Lirası
Araştırma Geliştirme Projesi başlatılmış ve projenin birinci fazı kapsamında,
dijital Türk lirasının kullanım senaryolarına ve mimarisine dair gereksinimler
belirlenerek teknolojik boyuttaki çalışmalara odaklanılmıştır. Teknolojik
boyut kapsamında; proje çalışma ortamı hazırlanmış, ilgili sistemler ve
uygulamalar geliştirilmiş ve simülasyonlar ile testler gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca, pilot test çalışmalarıyla sistem performansı ve kullanıcı deneyimi
ölçülmüş, analiz çalışmaları yapılmıştır.
TCMB’nin belirlediği ilkeler ve yaklaşımlar göz önünde bulundurularak Dijital
Türk Lirası Sistemi; mahremiyeti gözetecek, mevcut iktisadi ve finansal
süreçlere zarar vermeyecek, teknolojik yeniliklere uyum sağlayabilecek,
dijital ekosistemlerdeki bileşenler ile birlikte çalışabilecek ve herhangi
bir finansal aracı kuruma bağımlı olunmadan erişilebilecek şekilde
tasarlanmaktadır. Benimsenen modülerlik anlayışı ile herhangi bir
teknolojiye bağımlı kalınmaması hedeflenmektedir.
Birinci faz kapsamında, Dijital Türk Lirası İş birliği Platformu katılımcılarıyla
Faz-1 Dijital Türk Lirası Sistemi hazırlanmıştır. Dijital Türk Lirası Sisteminde yer
alan sistem işleticileri ve test katılımcısı kullanıcılar için finansal işlemlerde
kullanılmak üzere dijital kimlikler oluşturulmuştur. Pilot test kullanıcılarının
dijital cüzdan aracılığıyla farklı seviyelerde kimlik doğrulaması
yapabilmesi, belgelerini saklaması ve finansal işlemlerinde kullanması
sağlanmıştır.
Platform katılımcılarıyla yapılan çalışmalardan bağımsız olarak, TCMB
bünyesinde çeşitli stratejik ileri teknolojiler için performans deneyleri
gerçekleştirilmiş ve mevcut anlık ödeme sistemleri teknolojileri ile
karşılaştırılmalarına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Dijital Türk Lirası
ve TCMB Ödeme Sistemlerinin entegrasyonuna yönelik alternatif
kurgular değerlendirilmiştir. Faz-1 çerçevesinde belirlenen kullanımlar için
entegrasyon uygulamaları geliştirilmiş ve testler başarıyla tamamlanmıştır.
Dijital Türk lirasının teknolojik gereksinimlerinin yanı sıra iktisadi ve hukuki
çerçevesine dair çalışmalar da yürütülmektedir. Dijital Türk lirasının hukuki
boyutuna yönelik çalışmalarda, dijital kimliklendirmenin proje için kritik önemi tespit edilmiş ve bu alandaki çalışmaların önceliklendirilmesine karar
verilmiştir. Dijital kimlik sistemi ve sistemin teknolojisi ile standartları, Dijital
Türkiye çalışmaları çerçevesinde belirlenecek olup cüzdan uygulamaları
ve aracı kurum sistemlerindeki ilgili dijital kimlik yazılımları da ülke
standartlarına göre şekillenecektir. Dijital para kapsamındaki dijital kimlik
kullanımları da belirlenen tercihlere uygun olarak geliştirilecektir.
Dijital Türk lirasının hayata geçirilmesinin yakın, orta ve uzun dönem etkileri,
dijital paranın mimarisine, tasarımına ve uygulanacak politikalara bağlı
olarak değişkenlik gösterebilecektir. Tasarımın, gereksinimlere dinamik
olarak cevap veren bir yapıda olması hedeflenmektedir. İlerleyen fazlarda,
dijital Türk lirası gereksinimlerini karşılayacak yüksek performans ve birlikte
çalışabilirlik konularında çalışmalara devam edilecektir.
Hiç şüphesiz dijitalleşme, inovasyon kapasitesine önemli kazanımlar
sağlamaktadır. Ülke parasının mevcut üretim, dağıtım ve yönetim usul
ve esaslarında verimlilik kazanımları sürdürülecek olup dijital Türk lirası
paranın görünüm biçimlerine ilave edilen yeni bir biçim olacak ve öncelikle
banknotların mekânsal kısıtlarının bertaraf edilmesini hedefleyecektir. Ayrıca,
dijital Türk lirasının, ödemeler ekosistemi öncelikli olmakla birlikte finansal
alanda verimlilik artışlarına kaynak olacak inovasyonlara temel teşkil edecek
şekilde tasarlanarak kullanıma sunulması amaçlanmaktadır.
Dijital Türk lirasına erişim, ticari bankaların dahil olduğu lisanslı finansal
aracı kurumlar üzerinden gerçekleştirilecektir. Bu bağlamda, serbest piyasa
ekonomisinin temellerinden olan iki katlı bankacılık esaslarına ve finansal
sistemin temel prensiplerine zarar verilmemesi ilkesi gözetilerek dijital
cüzdanlarda dolaştırılabilecek toplam nakit tutarı ve harcama limitleri
kademeli ve kontrollü bir şekilde yönetilecektir. Bu açıdan bakıldığında,
geleneksel bankacılık yaklaşımlarıyla uyumlu bir süreç devam etmektedir.
Dünya çapında yürütülmekte olan çalışmalarda, dijital paraların mevcut
sistemlerde nakdi tamamlayıcı bir rol oynayarak hayata geçirilmeleri
öngörülmektedir. Dijital Türk lirası çalışmaları da bu anlayış çerçevesinde
bir tasarımla ilerlemektedir. TCMB, talep ve gereksinimler ile uyumlu
kapasitelerin oluşturulması ve hem konvansiyonel banknotların hem de
dijital Türk lirasının birbirlerini tamamen tamamlayıcı nitelikte dolaşımda
kalması için her türlü teknik ve idari tedbiri alacaktır.
